کد مطلب:31010 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:13

گنجینه پرسمان » اعتقادات

فيلسوفان بر اين باروند كه ماوراي اين جهان , زمان و مكاني وجود ندارد, اما متكلمان براي ماوراي اين جهان , زمان و مكان قائلند. لطفاً ضمن تشريح نظريات ايشان , ديدگاه , آيات و روايات را بيان فرماييد. معناي خلقت بهشت و دوزخ چيست و مكان آن كجا است ؟

در پاسخ به سؤال شما نخست نكاتي تقديم مي گردد و سپس ضمن بيان ماهيت زمان با استفاده از آيات و روايات , بحث را پي مي گيريم :

1 زندگي انسان پس از رهايي از دنيا قطعي است از آيندهء حتمي و ضروري و حيات آدمي در قيامت , درقرآن به عنوان تعبير شده است .

2 برزخ , حيات متوسط بين دنيا و آخرت است و در واقع قيامت صغري و كوچكي است كه ضابطه هاي مخصوص به خود را دارد. صورت و مقدار هست , ولي وزن نيست و آن جا عالم صُوَر و اشباح است .

3 نظر به اين كه انسان تنها روح مجرد نيست , بلكه تركيبي است از روح مجرد و جسم برزخي كه عصارهء آن جسم است , بنابراين در تمام مراحل دنيا و برزخ و قيامت , انسان داراي هر دو جنبه (روح و جسم ) خواهد بودكه در هر مرحله مناسب با نظام حاكم بر همان مرحله مي باشد.

4 جنبهء جسماني انسان , تابع جنبهء روحانيِ او خواهد بود. همان طور كه در دنيا بدن تابع روح است , اصل انسان را روح مجرد, تشكيل مي دهد. اصالت انسان روح است و بدن فرع آن است ; پس وقتي مرگ فرا مي رسد,اصل (روح ), بدون را رها مي كند; لذا بدن فرسوده مي شود. ترجمان مرگ اين نيست كه :

]جان قصد رحيل كرد گفتم كه مردگفتا چه كنم خانه فرو مي آيد

]بلكه مبين اين گفته است كه :

]در تنگناي بيضه بود جوجه از قصور پر زد سوي قصور چو شد طائر شرف

]برخي معتقدند: جهان برزخ به كلي از زمان و مكان عاري نيست , به دليل آيهء .

اكنون براي روشن شدن مطلي , نخست به ماهيت زمان مي پردازيم , آن گاه با استفاده از آيات قرآن سؤال شما را جواب مي دهيم :

ماهيت زمان :

دربارهء حقيقت و ماهيت زمان در ميان حكيمان و متكلمان , ديدگاه هاي گوناگوني وجود دارد. برخي از آن ديدگاه ها عبارت اند از:

1 ارسطو مي گويد: زمان مقدار حركت است , بر حسب متقدم و متأخر;

2 زمان امري است موهوم كه هيچ گونه واقعيت خارجي ندارد;

3 نيوتن معتقد است : زمان و مكان هر يك وجود جداگانه و عيني و مطلق و مستقل از اشيا دارند. چه موجودات باشند و چه نباشند, سيلان و گذشت زمان هم چنان جاودانه ادامه دارد و حتي امكان داشت خداوند هيچ موجودي غير از زمان نيافريند;

4 زمان عين حركت است و حركت در امور مادي است ;

5 مي گويد: زمان هم مانند مكان صورت ذهن ما است ; يعني طوري آفريده شده ايم كه همهء اشياي مادي را در قالب زمان و مكان ادراك مي كنيم ;(1)

6 از ديدگاه ملا صدرا و بنابر حركت جوهري ترتب امور توالي حوادث در ظرف ناپايدار مستقل يا غيرمستقلي به نام زمان انجام نمي گيرد, بلكه زمان يكي از ابعاد ماده است ; يعني اگر ماده سه بُعد پهنا و دراز و ستبرادارد, بُعد ديگر هم دارد و آن عبارت است از زمان , زمان واقعيتي انكارناپذير است و در ذات و ماهيت جوهرمندرج است ; بنابراين محال است بتوان جوهر جسماني عالم را بدون حركت و سيلان و زمان تصور كرد, همان طور كه محال است مفهوم جسم را بدون مفهوم امتداد تصور كرد, اما عالم آخرت , ضابطهء عالم ماده را ندارد; به همين جهت از زمان و ابعاد ديگر ماده جدا است ;(2) چون زمان بُعد چهارم ماده است و امور اخروي از ماده جدا است .

ملاصدرا ضمن اشاره به شبههء وجود مكان در ماوراي اين جهان مي فرمايد:

پاسخ اين شبهه (مكان بهشت و جهنم و...) و راه بر انداختنش از بيخ و بن , اين است كه با استفاده از روش بحث هاي مردان الهي و سالكين الي اللّه كه مسير كمال را با قدم هاي فكر و مركب هاي انديشه طي مي كنند, به منكران حشر جسماني گفته شود كه حجت شما مبتني بر اين اصل است كه جنت و نار داراي مكاني از جنس مكان هاي دنيا باشد و اثبات چنين مكاني براي بهشت و دوزخ باطل است ; بنابراين شبههء شما از اساس منتفي است و پي و بنيانش ويران .(3)

ملاصدرا در جلد چهارم اسفار, ص 142مي فرمايد:

بدان هر يك از نفوس پاك و سعادتمند در عالم آخرت , مملكتي بسيار وسيع و عالمي بزرگ تر از آن چه درآسمان ها و زمين است , دارد و اين مملكتِ پهناور, خارج از ذات و وجود خود او نيست , بلكه تمام مملكتش ومملوك هايش و خدمتگذارانش و بستان و درختانش و حور و غِلمانش , بر پا و قائم است و او خودحافظ وايجاد كنندهء همهء آن ها به اذن باري تعالي و با نيرو و قوهء او است .

ملاصدرا دربارهء چگونگي هستي و وجود اشياي ماوراي اين جهان , در جلد چهارم اسفار, ص 142ي فرمايد: گر چه هستي و وجود اشياي اخروي , شبيه به صورت هايي است كه آدمي در خواب يا آيينه مي بيند, لكن از جهت ذات و حقيقت با آن ها تفاوت دارد, اما وجه شباهت موجودات اخروي با صورت هايي كه در خواب يا آيينه مشهود مي گردد, اين است كه هيچ يك از آن ها نه در موضوعات هيولايي است و نه درمكان و جهات مادي است .

به هر حال از روايات استفاده مي شود بهشت و دوزخ هم اكنون آفريده شده و موجودند. رسول خدا6ر معراج داخل بهشت شده و دوزخ را ديده است .

راوي گويد به امام رضا7گفتم : .(4)

از آيات قرآن و روايات استفاده مي شود روز قيامت و موقف ها و عقبه هاي آن طولاني است .

در آيهء چهار سورهء معارج مي خوانيم : فرشتگان و روح در روزي كه اندازهء آن پنجاه هزار سال است , به سوي خدا بالا مي روند.

آيات 6ـ 7همين سوره گواهي مي دهند اين آيه مربوط به روز قيامت است : كافران وقوع قيامت را دورمي پندارند, ولي ما تحقق آن را نزديك مي بينيم . روز قيامت روزي است كه آسمان ها چون مس گداخته وكوه ها مانند پشم مي باشند.

در آيهء پنج سورهء سجده , به جاي پنجاه هزار سال , يك هزار سال ذكر شده است : خداوند امر آفرينش را ازآسمان به سوي زمين تدبير مي نمايد. آن گاه موجودات در روزي كه مقدارش به حساب اوقات دنيوي , هزارسال است , به سوي او باز مي گردند.(5)

در قيامت , شب و روزي در كار نيست و زمان و مكان ـ كه از ويژگي هاي امور مادي است ـ وجود ندارد, ولي بر اساس مقياس سال هاي دنيوي , براي مجرمان , بسيار طولاني است . ابوسعيد خدري مي گويد: به رسول خدا6گفته شد: روز قيامت چه اندازه طولاني است ؟ فرمود: سوگند به خدايي كه جانم در دست او است ,براي مؤمنان از خواندن يك نماز واجب در دنيا نيز آسان تر خواهد بود.(6)

بنابراين اگر در آيات و روايات از زمان و مكان در آخرت سخن به ميان آمده , بر اساس محاسبات دنيوي وبشري است و گرنه زمان و مكان و شب و روز و ديگر عوارض ماده در امور متافيزيكي و غير طبيعت وجودندارد.(7)

(پـاورقي 1.جمعي از نويسندگان , معارف اسلامي , ج 1 ص 37ـ 38

(پـاورقي 2.همان .

(پـاورقي 3.مبدأ و معاد, ص 327

(پـاورقي 4.علم اليقين , ص 1008 گفتار فلسفي , ج 3 ص 255

(پـاورقي 5.به همين مضمون آيهء 47سورهء حج است .

(پـاورقي 6.علامه مجلسي , بحار الانوار, ج 7 ص 123

(پـاورقي 7.جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 9 ص 309ـ 311